Alper AKDENİZ
İsmail GEVAŞ

Tüm dinlerin temel inanç ve ibadet şekillerine farklı yaklaşımlar, uygulamalar getiren alt gruplar bulunmaktadır. Bu alt gruplar, geleneksel dini fiillerinden, farklı uygulamalara sahip dini gruplar olarak ortaya çıkmaktadır. Bu dini oluşumlar genelde mistik açıdan bireylerin duygusal yönünü hedef almaktadır. Bireyler, kurtuluşa erme arzusu ile bu gruplarda daha çok doyuma ulaşmakta ve bu grupların birer mürîdi olmaktadır. Aynı zamanda, söz konusu tasavvufî tarikatların hem kişilerin dinî ihtiyaçlarını destekledikleri hem de toplumsal davranışları yönlendirmede etkili oldukları görülmektedir. Bu çalışmada kaynaklarının İran’a kadar dayandığı Pakistan ve Hindistan dinî mûsikîsi Kavvâli ile sınırlı kalmak üzere; hicri X. asırdan sonra İslam dünyasında ortaya çıkan müslümanların toplumsal hayatında önemli bir yere sahip Mevlevî Tarikatı ve Çiştî Tarikatı arasında inanç, ibadet ve mûsikî alanlarında benzerlikler tespit edilmiştir ve bu benzerlikler incelenmeye çalışılmıştır.
Çalışmada, betimsel özellik taşıyan nitel analiz yöntemi kullanılmıştır. Çalışma sonunda toplumsal davranışlara yön vermede önemli bir etkiye sahip Çiştî Tarikatı ile Mevlevî Tarikatı arasındaki benzerlikler ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Kavvâli, Çiştî, Çiştî Tarikatı, Mevlevî Tarikatı, Sufi Mûsiki, Dini Mûsiki