Orkun ÖNGEN
Bu çalışmada, tiyatro kuramında sıkça bahsedilen teatrallik kavramı, kavramsal bir yapısöküme tabi tutularak eleştirel bir bakış açısıyla incelenmektedir. Teatrallik olgusu, kuramsal alanda çoğu zaman kendi üzerine kapanan totolojik bir söylem üretme eğilimi göstermektedir. Bu nedenle teatrallik kavramının ifade etmeyi amaçladığı estetik bağlamdan uzaklaşarak soyut bir gösteren haline gelmesi bu çalışmanın temel tartışmasını oluşturmaktadır. Çalışma, alan yazındaki teatrallik olgusu üzerine kaleme alınmış akademik metinleri yapısöküm yöntemiyle inceleyerek, kavramın teorik geçerliliğini nasıl yitirerek tartışmalı bir gösteren haline geldiğini tartışmaktadır. Tiyatro sanatında teatrallik kavramı, tiyatronun zaten içkin yapısal özelliklerini yeniden adlandırmaktan öteye geçmeyen totolojik bir söylem biçimi üretmektedir. Özellikle teatrallik olgusu üzerinden yürütülen kuramsal tartışmalar, tiyatronun özünde var olan temsil ilişkisini göz ardı ederek, kavramsal bir müphemlik durumu yaratmaktadır. Ayrıca, sanat formlarının özünü biçimlendirmeye başlayan teknolojik araçlardaki değişim, tiyatro sanatının sahip olduğu özsel nitelikleri değiştirerek tiyatroyu kendi estetik formundan uzaklaştırmaktadır. Bu durum, tiyatro sanatının özünde sahip olduğu temsil niteliğinin ikincil plana atılarak başka estetik formlara doğru dönüşmesine neden olmaktadır. Tiyatronun temsil doğasına yönelik bu müdahale, tiyatro sanatında neyin teatral olduğundan ziyade tiyatrodaki temsil ilişkisinin günümüzde ne ifade ettiği sorusu üzerine odaklanmayı gerekli kılmaktadır. Çalışmada, tiyatronun yalnızca teatrallik kavramı üzerinden tanımlanmasının, tiyatronun özünde var olan temsil ilişkisini totolojik bir önerme biçimine dönüştürerek aslında kavramsal bir anlam yitimine neden olduğu, yapılan kalitatif tespitlerle açıklanmaya çalışılacaktır. Bu doğrultuda teatrallik kavramı etrafında örülen kuramsal söylemin, tiyatronun gerçek varoluş nedenini anlamaya değil, aksine bu varoluş nedeninin üzerini örten bir gösterge yığınına dönüşmekte olduğu, çalışmanın sonuç bölümünde yapılan nitel değerlendirmeler çerçevesinde açıklanacaktır.
Anahtar Sözcükler: Tiyatro kuramı, eleştirel kuram, teatrallik, totoloji, yapısöküm
