Farid İBRAHİMLİ

Azerbaycan şiir dilinde zaman konseptinin stilistik özellikleri, sanatsal felsefi düşüncenin ifadesinde zamanın metin yapılarında ifade imkȃnları, sanatsal yaratıcılık sürecinde zamanın bilişsel kategori gibi kavranılması meseleleri incelenmiştir. Bedii düşünce tarihinin tüm aşamalarında – eski folklor örneklerinden çağdaş bedii örneklere kadar bedii (sanatsal) fikrin estetik, emosyonel ekspresif, şiirsel dil katmanında zamanın stilistik semantik imkânlarına rastlayabiliriz. Somut sanatsal örnekler üzerinde zaman bedii konseptinin ifade araçlarının gözlemlenmesi, zamanın ifade araçlarının işlevsel stilistik imkânlarının incelenmesi zamanın bilişsel kategori olarak görünümlerini belirlemekle yanı sıra Azerbaycan şiir dilinin gelişim eğilimlerini, etno-psikolojik faktörleri, duyguların ifadesinde bireyin bilişsel psikolojik doğrultularını araştırmaya olanak sağlıyor. Araştırma istikameti çok yönlü olduğu gibi elde olunan sonuçların uygulama doğrultuları da çeşitli oluyor ve bu yönler hayatın, doğanın, toplumun çizgisinden kenarda değil. Zaman, mekân və hareket gibi kategoriler (ulamlar) kavram ve düşünceye ait tüm bilgi yükünü semantik içeriğinde taşımaktadır. Algının bir kavrama dönüştürülmesi sürecinde, zamanın kavramsal olarak anlaşılması, bilimsel yaratıcılıkta ayrı bir yöndür. Bilimsel yaratıcılık sürecinde, zamanın dilsel içeriğinden ziyade zamanın felsefi içeriğinin anlaşılması öncü bir rol oynamaktadır. Aslında zamanın bilişsel bir kategori olarak algılanması, zamanın felsefi algısı ile başlar. Zamanın dil katmanındaki ifade araçları, dilbilimsel araştırması için koşullar yaratır. Bundan şu sonucu çıkarabiliriz, bilişsel bir kategori olarak zamanın incelenmesinin, zamanın felsefi ve dilsel bir yönde incelenmesini içeren daha genel bir konu olduğu sonucuna varabiliriz.  

Anahtar kelimeler: şiir dili, zaman kavramı, gramatik yapı, kognitif kategori, bedii konsept, leksik semantik sistem.